Uchwałą nr 2 sesji plenarnej Wydziału II Nauk Biologicznych PAN z dnia 5 listopada 2009 roku, Nagrodę za wybitne osiągnięcia naukowe w roku 2009, otrzymał zespół kierowany przez prof. Leszka Kaczmarka w składzie: dr Grzegorz M. Wilczyński, dr Marcin Rylski, dr Filip A. Konopacki, mgr Piotr Michaluk, dr Paweł Okulski, mgr Renata Amborska, dr Jacek Jaworski, dr Joanna Dzwonek, mgr Maciej Gawlak, za cykl publikacji pt. ”Regulacja i udział metaloproteinazy macierzy zewnątrzkomórkowej, MMP-9, w prawidłowej i patologicznej plastyczności synaptycznej”.

Zrozumienie molekularnego podłoża plastyczności synaptycznej jest wielkim wyzwaniem współczesnej neurobiologii, ponieważ plastyczność ta jest powszechnie akceptowaną podstawą takich zjawisk fizjologicznych, jak np. uczenie się i pamięć, czy też czynnościowa regeneracja po uszkodzeniach mózgu, jak też procesów patologicznych, m.in. rozwoju uzależnień, padaczki, przynajmniej niektórych chorób psychicznych, itd. Jak dotąd, znakomita większość badań nad plastycznością synaptyczną jest skoncentrowana na procesach zachodzących wewnątrz komórek nerwowych. Ostatnio jednak zwraca się także uwagę na zjawiska modyfikacji tzw. macierzy zewnątrzkomórkowej otaczającej synapsy, czyli połączenia pomiędzy komórkami nerwowymi. Warto podkreślić, że określenie ważnych dla plastyczności procesów odbywających się w przestrzeni między- i pozakomórkowej jest szczególnie atrakcyjne dla potencjalnego opracowania nowych podejść terapeutycznych: prokognitywnych i sprzyjających rehabilitacji po uszkodzeniach mózgu oraz w chorobach neurodegeneracyjnych oraz psychicznych. Mamy tu bowiem, z oczywistych względów, ułatwiony dostęp leków, które nie muszą penetrować błony komórki nerwowej.

Zespół kierowany przez prof. L. Kaczmarka podjął kilka lat temu badania roli enzymów, tzw. proteaz macierzy zewnątrzkomórkowej, w układzie nerwowym. Enzymy te są zdolne do trawienia białek macierzy. Nagrodzone, pionierskie badania były skupione na enzymie proteolitycznym nazywanym MMP-9 (ang. matrix metalloproteinase 9). W wyróżnionych pracach wykazano w szczególności, że:
- MMP-9 jest niezbędna dla tworzenia długotrwałych zmian plastycznych oraz śladów pamięciowych u zwierząt.
- MMP-9 może być zaangażowana również w patologiczną formę plastyczności, jaką jest rozwój padaczki. Warto podkreślić, że w badaniach tych opisano także nowy model badawczy stworzony w Instytucie Nenckiego, czyli szczury transgeniczne z neuronalną nadekspresją MMP-9.
Opisano także nowe mechanizmy regulacji aktywności genu kodującego MMP-9.

Wyniki tych badań – z jednej strony – wniosły nową, znaczącą wiedzę o podstawowych mechanizmach funkcjonowania mózgu, a z drugiej – otworzyły nowe perspektywy terapeutyczne w leczeniu takich jego schorzeń, jak padaczka oraz choroby psychiczne.

Wyróżniony zespół odebrał nagrodę z rąk Przewodniczącego Wydziału prof. dr hab. Andrzeja
B. Legockiego dnia 17 grudnia 2009 r., w siedzibie Wydziału II Nauk Biologicznych PAN w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.